İyot
İyot,insan vücudunda 15-20 mg olacak şekilde çok az miktarda bulunan,tiroid hormonlarının bileşeni olan bir eser elementtir. İyot toprak bölge, et, süt, tahıl, yumurta ve balık, yosun gibi deniz ürünlerinde yüksek oranda bulunmaktadır .İyot miktarı bölgesel olarak değişmektedir.Besinlerin yetiştiği topraklar ve gübrelerdeki iyot miktarı besinlerin iyot içeriği ile parallelik göstermektedir.Tiroid hormonları olan tiroksin (T4) ve triiyodotironin (T3) sentezi iyot aracılığı ile gerçekleşir ve bu aracılık iyotun insanlarda bilinen tek rolüdür.
İyot Eksikliği ve İyot Eksikliğinin Saptanması
İyot eksikliği dünya çapında en yaygın mikro besin eksiklikleri arasındadır İyot eksikliğine esas olarak toprak, mahsul veya sudaki düşük iyot seviyelerinden kaynaklanan diyetteki düşük iyot içeriği neden olmaktadır.İyot eksikliği durumlarında; hipotiroidizm, spontan abortus, guatr, ölü doğum, konjenital anomaliler, artmış perinatal ve bebek moralitesi, gecikmiş fiziksel büyüme, zihinsel fonksiyon bozukluğu ve kretinizm görülmektedir.Ayrıca iyot eksikliğine bağlı olarak enfeksiyonlara karşı direnç azalmaktadır ve çocuklarda okul performansının düşmesine ve fiziksel gücünün azalmasına neden olmaktadır.İyot replasmanı ile iyot eksikliğine bağlı olarak gelişen bozukluklar kısmen geri döndürülebilmektedir.İyot ile zenginleştirmede en sık kullanılan besin maddesi tuzdur, bunun haricinde süt, un, ekmek ve şeker zenginleştirmede kullanılabilecek diğer besin maddeleridir.Tuz iyodizasyonu iyot eksikliğine karşı mücadelede etkili bir yöntem olarak kabul edilmektedir.Tuz iyodizasyonu yüksek iyot gereksinimi olan gebe kadınlar dahil tüm popülasyon gruplarında iyot gereksinimini koruyabilmektedir.
İyot Gereksinimi
Günlük iyot gereksinimi yaşa, bazı hastalıklara ve fizyolojik gereksinimlere göre değişmektedir.Erişkinlerde en az 1μg/kg/gün iyot alınması gerekirken, gebelik ve yenidoğan döneminde gereksinim daha fazladır.Amerikan Tıp Enstitüsü, günlük diyetle iyot alımının, gebe olmayan kadınlar ve adolesanlarda 150 µg, gebe ve laktasyondaki kadınlarda ise 200-300 µg olmasını önermektedir .Amerikan Tiroid Derneği (AACE) 150 µg ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO), tuz iyodizasyonunun yapılamadığı bölgelerde gebe ve laktasyondaki kadınlara günde 250 µg iyot alınmasını önermektedir.Çocuklarda genel olarak önerilen iyot alımı 5 yaşa kadar olan çocuklarda 90 μg/gün, 6-12 yaş arası çocuklarda 120 μg/gün ve 12 yaş üstü çocuklarda 150 μg/gün olarak belirlenmiştir.
İyot ve Mental Gelişim
İyot,tiroid bezi tarafından tiroid hormonları olan tiroksin (T4) ve triiyodotironine (T3) dönüştürülmektedir.Bu hormonlar neredeyse tüm vücut dokularında metabolizma için gereklidir ancak özellikle beyin gelişiminde çok önemli rolleri vardır.İyot eksikliği Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından önlenebilir olan beyin hasarının bir numaralı sebebi olarak kabul edilmektedir.
Tiroid hormonlarının intrauterin nörogelişim üzerindeki büyük etkisi, bu etkisini gri madde oluşturan fetal nöronal hücrelerin göçünü, çoğalmasını ve diferansiyasyonunu, sinaptogenezini ve miyelinasyonunu düzenleyerek sağlamasıdır. Diyetle iyot alımı yetersiz olduğu zaman ilk olarak serum tiroid hormonları düşmektedir.Hipofiz bezi düşük olan tiroid hormonlarının düzeylerini algılamakta ve buna karşılık TSH salgısını arttırmaktadır.Artmış olan TSH salgısı sırasıyla tiroid hücrelerinin büyümesini, tiroidal iyot alımını ve tiroid hormonlarının sentezini uyarmaktadır.İyot yetersizliğine yanıt olarak gerçekleşen tiroid büyümesi veya guatr her yaşta ortaya çıkabilmektedir.Guatr başlangıçta dağınıktır sonrasında nodüler hale gelmektedir.Şiddetli iyot yetersizliğinde tiroid hormonlarının üretimi düşmekte ve hipotiroidizme neden olmaktadır.Hem maternal hem de fetal hipotiroidizm gebelikte ciddi iyot eksikliğinden kaynaklanabilmektedir.
Gebelik döneminde yeterli miktarda iyot alan annelerden doğan yenidoğanların almayan annelere kıyasla ileri yaşlarda bilişsel performanslarının daha yüksek olduğu bilimsel verilerle kanıtlanmıştır .