Sağlıklı Yaşam 365

İyot Eksikliği ve İyot Eksikliğinin Saptanması

İyot eksikliği dünya çapında en yaygın mikro besin eksiklikleri arasındadır İyot eksikliğine esas

olarak toprak, mahsul veya sudaki düşük iyot seviyelerinden kaynaklanan diyetteki düşük iyot

içeriği neden olmaktadır (Hailu, Wubshet, Waldie ve Tariku, 2016).İyot eksikliği durumlarında;

hipotiroidizm, spontan abortus, guatr, ölü doğum, konjenital anomaliler, artmış perinatal ve

bebek moralitesi, gecikmiş fiziksel büyüme, zihinsel fonksiyon bozukluğu ve kretinizm

görülmektedir (Alexander vd., 2017; Sönmez, 2019).Ayrıca iyot eksikliğine bağlı olarak

enfeksiyonlara karşı direnç azalmaktadır ve çocuklarda okul performansının düşmesine ve

fiziksel gücünün azalmasına neden olmaktadır (Hailu, Wubshet, Waldie ve Tariku, 2016).İyot

replasmanı ile iyot eksikliğine bağlı olarak gelişen bozukluklar kısmen geri

döndürülebilmektedir (Xiao vd., 2017).İyot ile zenginleştirmede en sık kullanılan besin maddesi

tuzdur, bunun haricinde süt, un, ekmek ve şeker zenginleştirmede kullanılabilecek diğer besin

maddeleridir (Hailu, Wubshet, Waldie ve Tariku, 2016; Zimmermann, Gizak, Abbott, Anderson

ve Lazarus, 2015).Tuz iyodizasyonu iyot eksikliğine karşı mücadelede etkili bir yöntem olarak

kabul edilmektedir.Tuz iyodizasyonu yüksek iyot gereksinimi olan gebe kadınlar dahil tüm

popülasyon gruplarında iyot gereksinimini koruyabilmektedir (Tayfur vd., 2015).

İyot Gereksinimi

Günlük iyot gereksinimi yaşa, bazı hastalıklara ve fizyolojik gereksinimlere göre

değişmektedir.Erişkinlerde en az 1μg/kg/gün iyot alınması gerekirken, gebelik ve yenidoğan

döneminde gereksinim daha fazladır.Amerikan Tıp Enstitüsü, günlük diyetle iyot alımının, gebe

olmayan kadınlar ve adolesanlarda 150 µg, gebe ve laktasyondaki kadınlarda ise 200-300 µg

olmasını önermektedir (Alexander vd., 2017).Amerikan Tiroid Derneği (AACE) 150 µg ve

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), tuz iyodizasyonunun yapılamadığı bölgelerde gebe ve

laktasyondaki kadınlara günde 250 µg iyot alınmasını önermektedir.Çocuklarda genel olarak

önerilen iyot alımı 5 yaşa kadar olan çocuklarda 90 μg/gün, 6-12 yaş arası çocuklarda 120

μg/gün ve 12 yaş üstü çocuklarda 150 μg/gün olarak belirlenmiştir (Uzdil ve Özenoğlu, 2015).

TABLO 1: Gebe ve laktasyon dönemi için iyot takviyesi önerileri

Tablo 2: Yaş. gebelik ve laktasyon dönemine göre alınması önerilen iyot miktarı

Yaş grubu Diyetle alınması gereken iyot miktarı ( μg/gün )

0-5 yaş 90

6-12 yaş 120

>12 yaş 150

Gebelik 250

Laktasyon 250

İyot Durumunun Saptanması

İyotun yaklaşık %90’ ının vücuttan atımı idrarla sağlanmaktadır.Üriner iyot konsantrasyonu

(UIC) diyetle iyot alımının doğrudan yansıtılmasını sağlamaktadır ve iyot durumunu

değerlendirmek için dünyada sık olarak kullanmaktadır.(Pearce ve Caldwell, 2016).

Popülasyonlarda UIC için medyan eşikleri tanımlanmıştır.150-249 µg / dL medyan UIC gebe

kadınlarda, 100 µg / dL’ den büyük medyan UIC laktasyon döneminde, yeterli iyot alımını

göstermektedir.Laktasyon dönemindeki kadınlarda diyet gereksinimleri yüksektir ancak

gereksinimlerinin yüksek olmasına rağmen, iyot idrarda kaybolmak yerine anne sütüne bir

miktar salgılanmaktadır.İyotun anne sütüne salgılanması sebebiyle medyan UIC gebelik

döneminin ardından azalmaktadır.Yenidoğan bebeklerde 5.günden itibaren UIC

ölçülebilmektedir.Medyan UIC’nin 100 µg / dL’ den fazla olması 2 yaşın altındaki bebeklerde,

100-199 µg / dL medyan UIC ise okul çağındaki çocuklarda iyot yeterliliğini

göstermektedir.Okul çağındaki çocuklarda medyan UIC’si 100, 50, ve 20 µg / dL’nin altında

olanlar sırasıyla hafif, orta ve şiddetli iyot eksikliği durumunu göstermektedir (Bath ve Rayman,

2017; Pearce, Lazarus, Moreno-Reyes ve Zimmermann, 2016).

IOM AACE WHO

Amerikan Tıp Amerikan Endokrin Dünya Sağlık

Enstitüsü Derneği Örgütü

200-300 μg/gün 250 μg/gün 250 μg/gün

Tablo 3: Üriner iyot konsantrasyonu (UIC) ve iyot durumu

Medyan UIC ( µg / dL) İyot durumu

20 Ağır iyot eksikliği

20-49 Orta iyot eksikliği

50-99 Hafif iyot eksikliği

100-199 Optimal

200-299 İyotla indüklenmiş hipertiroidizm riski

300 Yan etki riski

İyot Eksikliği Prevelansı

Dünya üzerinde 1.9 milyardan fazla insanda iyot eksikliği olduğu tahmin edilmektedir.Bu

nüfusun 285 milyonu okul çağında olan çocuklardır.İyot eksikliği prevelansı Avrupa’da %59.9

ile en yüksek Amerika’da ise %10.1 ile en düşük seviyededir.İyot eksikliği problemlerini

engelleyebilmek için diyetle yeterli olarak iyot alımını sağlamak şarttır (Hailu, Wubshet, Waldie

ve Tariku, 2016; Zimmermann, Gizak, Abbott, Anderson ve Lazarus, 2015).

İyot ve Mental Gelişim

İyot,tiroid bezi tarafından tiroid hormonları olan tiroksin (T4) ve triiyodotironine (T3)

dönüştürülmektedir.Bu hormonlar neredeyse tüm vücut dokularında metabolizma için gereklidir

ancak özellikle beyin gelişiminde çok önemli rolleri vardır (Gowachirapant vd., 2017; Redman,

Rufmann, Fitzgerald ve Skeaff, 2016).İyot eksikliği Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından

önlenebilir olan beyin hasarının bir numaralı sebebi olarak kabul edilmektedir (Abel vd., 2017).

Tiroid hormonlarının intrauterin nörogelişim üzerindeki büyük etkisi, bu etkisini gri madde

oluşturan fetal nöronal hücrelerin göçünü, çoğalmasını ve diferansiyasyonunu, sinaptogenezini

ve miyelinasyonunu düzenleyerek sağlamasıdır (Korevaar vd., 2016). Diyetle iyot alımı yetersiz

olduğu zaman ilk olarak serum tiroid hormonları düşmektedir.Hipofiz bezi düşük olan tiroid

hormonlarının düzeylerini algılamakta ve buna karşılık TSH salgısını arttırmaktadır.Artmış olan

TSH salgısı sırasıyla tiroid hücrelerinin büyümesini, tiroidal iyot alımını ve tiroid hormonlarının

sentezini uyarmaktadır.İyot yetersizliğine yanıt olarak gerçekleşen tiroid büyümesi veya guatr

her yaşta ortaya çıkabilmektedir.Guatr başlangıçta dağınıktır sonrasında nodüler hale

gelmektedir.Şiddetli iyot yetersizliğinde tiroid hormonlarının üretimi düşmekte ve

hipotiroidizme neden olmaktadır.Hem maternal hem de fetal hipotiroidizm gebelikte ciddi iyot

eksikliğinden kaynaklanabilmektedir (Alexander vd., 2017).

Gebelik döneminde yeterli miktarda iyot alan annelerden doğan yenidoğanların almayan

annelere kıyasla ileri yaşlarda bilişsel performanslarının daha yüksek olduğu bilimsel verilerle

kanıtlanmıştır